किल्ले-पारोळा (५६)

⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳
🏇🏇🏇 *गडकोट महाराष्ट्राचे*🏇🏇🏇
🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇
🧗🏿♀🧗🏿♀🧗🏿♀ *किल्ला क्र.५६* 🧗🏿♀🧗🏿♀🧗🏿♀
⛳⛳⛳ *किल्ले पारोळा* ⛳⛳⛳

किल्ल्याची ऊंची : 0

किल्ल्याचा प्रकार : भुई किल्ले

डोंगररांग: डोंगररांग नाही

जिल्हा : जळगाव

श्रेणी : सोपी

१७ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात पारोळा भुईकोट बांधण्यात आला. हा जळगाव जिल्ह्यातील सर्वात सुंदर व मोठा भुईकोट आहे.. या भुईकोटला बाहेरच्या बाजूने जरी अतिक्रमणाचा विळखा पडला असला, तरी पुरातत्व खात्याने केलेल्या डागडूजीमुळे किल्ला सुस्थीतीत आहे. मुख्य किल्ला व बालेकिल्ला अशा दोन भागात असणार्या या किल्ल्यात भूईकोटची सर्व वैशिष्ट्ये पाहायला मिळतात.

इतिहास :
१५७.५ मीटर लांब व १३०.५ मीटर रुंद असलेला हा किल्ला जहागिरदार हरी सदाशिव दामोदर याने इ.स १७२७ मध्ये बांधला. इ.स १८१८ मध्ये इंग्रजांनी या भागावर सत्ता प्रस्थापित केली, पण किल्ला जहागिरदारांच्या ताब्यात ठेवला. इ.स १८२१ मध्ये पारोळ्यात इंग्रजाविरुध्द बंड झाले, त्यावेळी कॅप्टन ब्रिग्र याला ठार मारण्याचा स्थानिकांनी प्रयत्न केला होता. याचा ठपका लालभाऊ झाशीकर र्यांच्यावर ठेवून पारोळा किल्ला झाशीकर यांच्याकडून इंग्रजांनी हस्तगत केला. इ.स १८५७ च्या उठावात झाशीच्या राणीला मदत केलेच्या आरोपावरुन इंग्रजांनी जहागिरदारांची सर्व संपत्ती जप्त केली.

पहाण्याची ठिकाणे :
गडाच्या उत्तराभिमुख प्रवेशद्वाराने आपण गडात प्रवेश करतो. आत आल्यावर दोन्हीबाजूंना पहारेकर्यांसाठी देवड्या दिसतात; तर समोर १५ फूट उंच तटबंदी दिसते. इथून काटकोनात वळल्यावर गडाचे दुसरे प्रवेशद्वार दिसते. प्रवेशद्वारातून आत आल्यावर समोरच बालेकिल्ल्याचा भक्कम चौकोनी बुरुज त्यात असलेल्या खिडक्या, झरोके, जंग्या आपल्याला दिसतात. या बुरुजाखाली गणपतीचे मंदिर व विहीर आहे.

प्रवेशद्वारातून आत शिरल्यावर डाव्या बाजूने किल्ला पाहाण्यास सुरुवात करावी. डाव्या हाताला एकामागोमाग उभ्या असलेल्या पण पडझड झालेल्या कमानी दिसतात. एकेकाळी त्यांच्यावर फांजी बांधलेली असावी. या कमानीं जवळच एक चौकोनी विहीर आहे. कमानीकडून पुढे आल्यावर तटबंदीवर चढण्यासाठी जिना आहे. या पूर्वेकडील तटबंदीच्या बाजूस तलाव आहे.(पारोळाकरांनी या तलावाच्या सर्व बाजूंनी अतिक्रमण केल्यामुळे व तलावात केरकचरा टाकल्यामुळे त्याची शोभा गेली आहे) या तलावात उतरण्यासाठी तटबंदीखाली दोन ठिकाणी चोर दरवाजे आहेत. तसेच दरवाजे तलावाच्या विरुध्द बाजूस पारोळा गावात आहेत. पूर्वेच्या तटबंदी समोर महादेवाचे छोटे मंदिर आहे. या मंदिराजवळ भूयार असून ते ८ कि मी वरील नागेश्वर मंदीरात उघडते असा स्थानिकांचा दावा आहे. मंदिराच्या पुढे किल्लेदाराच्या दुमजली वाड्याचे अवशेष आहेत. वाड्याच्या मागे बालेकिल्ल्याचे प्रवेशद्वार आहे. किल्ल्याच्या दक्षिणेला एक विहीर आहे.

बालेकिल्ल्याला चार बाजूला चार गोलाकार २५ फूटी भव्य बुरुज आहेत. या बुरुजांच्या मध्ये चार चौकानी बुरुज आहेत बालेकिल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार बंद केल्यामुळे पश्चिमेला असलेल्या चोर दरवाजाने बालेकिल्ल्यावर प्रवेश करावा लागतो. बालेकिल्ल्यावर दक्षिणेकडील तटबंदीला लागुन ३ घरांचे अवशेष दिसतात. त्या किल्ल्यावरील कचेर्या असाव्यात. बालेकिल्ल्यात असलेल्या दोन विहीरीतील पाणी हौदात ओतून ते या कचेर्यांपर्यंत खेळवण्यात आले होते, ते चर आजही पाहायला मिळतात. या कचेर्यांच्या समोर सुशोभित केलेला हौद व कारंजे होते, त्र्यांचे अवशेष पहायला मिळतात. कचेर्यांच्या भिंतीत जंग्यांची रचना केलेली आहे. कचेर्यांच्या बाजूला असलेल्या पूर्वेकडील बुरुजात दारुकोठार आहे. या कोठारालाही सर्व बाजूंनी जंग्या आहेत.

गडाच्या तटबंदीला फिरण्यासाठी फांजी आहे व तटबंदीत जागोजागी जंग्यांची रचना केलेली आहे. तटबंदी भोवती दगडांनी बांधलेला १० फूट * १० फूट खंदक आहे. पूर्वेकडील बुरुजावर ध्वजस्तंभ आहे. पूर्वीच्याकाळी प्रवेशद्वारासमोर उचलता येणारा लाकडी पूल होता.

पोहोचण्याच्या वाटा :
पारोळा हे जळगाव जिल्ह्यातील महत्त्वाचे शहर रस्त्याने देशाशी जोडलेल आहे. पारोळा जरी जळगाव जिल्ह्यात असले तरी ते धुळे शहरापासून जवळ आहे. धुळे - जळगाव रस्त्यावर धुळ्यापासून पारोळा ३५ किमीवर आहे. अंमळनेर पासून पारोळा २२ किमीवर आहे. पारोळा गावातील बाजारात दुकानांच्या रांगेमध्ये किल्ल्याचे प्रवेशव्दार आहे.

राहाण्याची सोय :
गडावर राहण्याची सोय नाही, पण पारोळा गावात होऊ शकते.

जेवणाची सोय :
गडावर जेवणाची सोय नाही, पण पारोळा गावात होऊ शकते.

पाण्याची सोय :
गडावर पाण्याची सोय नाही, पण पारोळा गावात होऊ शकते.
सूचना :
१) धुळ्याहून - अंमळनेर - (२१ किमी) पारोळा - (८ किमी) बहादरपूर हे किल्ले एका दिवसात पाहाता येतात.
२) अंमळनेर , बहादरपूर या किल्ल्र्यांची माहीती याआधीच दिलेली आहे.
🥗🥗🥗🥗🥗🥗🥙🥙🥙🥙🥙
*संकल्पना*
🌹शंकर इंगोले🌹
मो नं.९८२२७९७०५९

किल्ले-भुदरगड(५५)

⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳
🏇🏇🏇 *गडकोट महाराष्ट्राचे*🏇🏇🏇
🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇🏇
🧗🏿♀🧗🏿♀🧗🏿♀ *किल्ला क्र.५५* 🧗🏿♀🧗🏿♀🧗🏿♀
⛳⛳⛳ *किल्ले भुदरगड* ⛳⛳⛳
*र केली नव्हती.*
⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳⛳

किल्ल्याची ऊंची : 3208

किल्ल्याचा प्रकार : गिरीदुर्ग

डोंगररांग: डोंगररांग नाही

जिल्हा : कोल्हापूर
श्रेणी : मध्यम

इतिहास :
हा अजुनही चांगल्या स्थितीत असलेला गड, शिलाहार राजा भोज (दुसरा) यांने बांधला होता. त्यानंतर अदिलशाहीत बरीच वर्षे काढल्यानंतर १६६७ मध्ये स्वराज्यात आला. थोरल्या महाराजांनी गडाची पुनर्बांधणी केली व एक प्रबळ लष्करी ठाणे बनविले. दुर्दैवाने हा गड पुन्हा अदिशहाच्या ताब्यात गेला. १६७२ मध्ये शिवाजी महाराजांनी तो पुन्हा जिंकून घेतला. जिंजीवरुन परत येताना, छत्रपती राजाराम महाराज या गडावर काही काळ वास्तव्यास होते.

अठरावे शतक सरताना, परशुरामभाऊ पटवर्धनांनी हा किल्ला ताब्यात घेतला. त्यानंतर १० वर्षांनी करवीरकर छत्रपतींनी हा किल्ला जिंकून घेतला. १८४४ साली कोल्हापूर संस्थानात झालेल्या बंडात हया गडावरील शिंबदीने भाग घेतला होता. बाबाजी आयेरकर हा शूर गडकरी त्यावेळी होता, त्याला सुभाना निकम याने आपल्या ३०० साथीदारांसह उत्तम साथ दिली होती. इंग्रजांनी यावेळी डागलेल्या तोफांनी गडाचा मुख्य दरवाजा व तटबंदीचा भाग जमीनदोस्त झाला होता.
पहाण्याची ठिकाणे :
पेठ शिवापूर गावातून डांबरी सडक भुदरगडावर जाते. वाटेत महादेवाचे मंदीर व त्या समोर असलेला सुबक नंदी लागतो. या मार्गाने गडावर पोहचताच उजव्या हाताला भैरवनाथाचे वेगळया धाटणीचे हेमाडपंथी मंदीर दिसते. मंदीराभोवती ओवर्या, कमानी व दिपमाळा आहेत.मंदीरासमोरील तटबंदीत असलेल्या बुरुजावर ध्वजस्तंभ व तोफ आहे.

देवळामागील वाटेने पुढे गेल्यावर जांभ्या दगडात बांधलेला भव्य वाडा दिसतो. वाडयात गडसदरेचे अवशेष आहेत. वाडयाच्या पलिकडे करवीरकर छत्रपतींनी जिर्णोध्दार केलेले पुरातन शिवमंदीर आहे. सभा मंडपात छत्रपती शिवरायांचा अर्धपुतळा स्थापित केला आहे. मंदीर मुक्कामासाठी योग्य आहे.

वाडयाजवळील पायवाटेने पुढे गेल्यावर भुदरगडचे वैभव असलेला बांधीव दुधसागर तलाव लागतो. यातील पाणी मातीच्या गुणधर्मामुळे दुधट रंगाचे झाले आहे. तलावाशेजारी भग्नावस्थेतील भवानी मंदीर मंदीरात आदिशक्ती भवानीची शस्त्रसज्ज देखणी मुर्ती आहे. तलाव उजव्या हाताला ठेवून काठाने पुढे गेल्यास अनेक समाध्या दिसतात. आणखी पुढे गेल्यावर गुहेत असलेले व गुहेच्या बाहेर सभा मंडप असलेले मंदीर लागते. मंदीरात अनेक देवतांच्या मुर्ती दिसतात. तेथुन झाडीतून मळलेल्या वाटेने उत्तरेकडे पुढे गेल्यास, आपण एका छोटया तलावाजवळ येतो. त्या ठिकाणी समाध्या आहेत. या ठिकाणी गडाची उत्तम स्थितीत असलेली उत्तर तटबंदी आहे. तटातील दगडी जिन्याने तटावर चढले असता, आपणास गड पायथ्याच्या पेठ शिवापूर गावचे सुंदर दर्शन होते.

पुन्हा माघारी दुधसागर तलावाजवळ यायचे तलाव जेथे संपतो, तेथे डाव्या हातास श्री महादेवाचे सुबक नक्षीकाम असलेले मंदीर दिसते. पुर्वेकडच्या सरळ वाटेने पुढे गेल्यास नामशेष झालेले गडाचे प्रवेशद्वार आहे. दोन्ही बाजूनी दगड लावलेल्या वाटेने खाली उतरल्यावर एक भलीमोठी चौरस शिळा व या शिळेत कोरुन काढलेली १०० चौफूटांची खोली (पोखर धोंडी) दिसते. येथून पुन्हा माघारी आल्यावर प्रवेशद्वाराच्या बाजूला एक नंदी दिसतो. त्यासमोर जमिनीच्या पोटात खोदून काढलेले भुयार आहे. भुयाराच्या पायर्या उतरुन आत गेल्यावर अन्य मुर्त्यांसोबत जखुबाइची शेंदरी मुर्ती दिसते.आता आपण जागोजागी जिने असलेल्या पश्चिम तटबंदीवर चढायचे व भैरवनाथ मंदीरापर्यंत चालत जायचे. त्या ठिकाणी तटबंदीत आणखी एक बुजलेला दरवाजा दिसतोगडावर चिर्याच्या कोरडया पडलेल्या २ विहिरी व दोन तलाव आहेत .परंतु त्यातील पाणी पिण्यास अयोग्य आहे.


पोहोचण्याच्या वाटा :
१) कोल्हापूरहून ‘गारगोटी’ला जाणार्या अनेक एसटी बसेस आहेत. गारगोटी वरून पाल नावाच्या गावात जायचे, अंतर साधारण ५ कि.मी आहे. तिथपर्यंत जाण्यास खाजगी वहाने मिळतात. पालपासून पेठशिवापूर साधारण अर्ध्या तासाचे अंतर आहे स्वत:चे वहान असल्यास आपण वाहन थेट भुदरगडावर घेऊन जाऊ शकतो.
२) स्वत:चे वाहन असल्यास गारगोटी - पुष्पनगर - शिंदेवाडी मार्गे राणेवाडी मार्गे पेठशिवापूर - भुदरगड गाठता येते.
जेवणाची सोय :
गडावर जेवणाची व्यवस्था नाही.
राहाण्याची सोय :
भैरवनाथ मंदीर मुक्कामासाठी योग्य आहे.
पाण्याची सोय :
गडावर चिर्याच्या कोरडया पडलेल्या २ विहिरी व दोन तलाव आहेत परंतु त्यातील पाणी पिण्यास अयोग्य आहे.
गडावर पिण्याच्या पाण्यासाठी भैरवनाथ मंदीराच्या मागे हातपंप आहे.
सूचना :
गड पाहाण्यासाठी लागणारा कालावधी अंदाजे ३ ते ४ तास.
🥗🥗🥗🥗🥗🥗🥙🥙🥙🥙🥙
*संकल्पना*
🌹शंकर इंगोले🌹
मो नं.९८२२७९७०५९

💐शिवकालीन वजने💐

शिवकालीन वजने(मापे)-
* अठवे- शेराचा 1/8
* अडशेरि- अडीच शेर
* अदपाव- अर्धा पावशेर
* अदमण- अर्धा मण
* अदशेर- अर्धा शेर
* अधोली- अर्धी पायली
* अंजली- ओजळभर पानी
* आटके- अर्धा शेर
* आढक- चार शेर, पायली
* कर्ष- सोळा माषांचे एक परीमाण
* कार्त- पाव रत्तल
* किळवे- अर्धा छटाक, अर्धे निवळे
* कुडव- आठ शेर
* कुंभ- वीस खंडी
* कोथळी- मुंबईत 6 मणांची गोनी
* कोड- खंडी, वीस मण
* कोळवे- शेराचा अष्ठमांश
* खारी- 16 द्रोण, एक खंडी
* गरांव- अर्ध गूंज माप
* गिधवे- धान्य मोजन्याचे एक माप
* गुंज- एक वजन परिमाण
* चंपा- दोन शेर धान्याचे माप
* चवाटके- छटाक
* चवाळामण- एक प्रकारचा मण
* चाटंक- पांच तोळे वजनाचे परिमाण
* चाळीसा- चाळीस शेरांचे माप
* चिटके- अर्ध्या कोळव्याचे माप
* चिपटे- पावशेराचे माप
* चिमटी- हाताचा अंगठा व तर्जनी याच्या पकडित मावनारा पदार्थ
* चिळवे- कोळव्याचा निम्मा भाग
* चोथवा- एक पायली
* चौटके- चार टाकांचे माप,छाटाक, चवटके
* चौशेरी- चार शेरांचे माप
* छटाकी- छटाक
* छतिसी- छत्तीस परिमानाचे वजन
* टवणा- पांच शेरांचे माप
* टांक- एक तोळा
* टिपरी- मापी पावशेर
* टोमणे- पांच शेरांचे तेल मोजन्याचे माप
* टवका- दोन्ही हातात मावेल एवढे परिमाण, कवटा
* डवक- वस्तुवर पाचही बोटे पसरुन मारून घेतलेले परिमाण
* डोळा- 16 शेरांचे माप
* धडा- दहा शेरी वजन केलेल्या मापाचे परिमाण
* धरण- सुमारे 24 गूंजाइतके वजन
* नकटे- अर्ध्या पावशेराचे माप,निपटे,नवटाक,10 तोळ्यांचे वजन
* नग- कापसाचे वजन करण्याचे एक परिमाण
* नाकटी- दीड पावशेराचे माप
* नाळके- एक माप
* निउटके- शेराचा बत्तीसावा हिस्सा
* तोळा- 96 भार गुंजांचा तोळा
* पक्का शेर- 80 तोळ्यांचा शेर
* पड- मापी 2 शेर, पाउन शेर
* पल- 40 मासे वजन, 380 गुंजांचे वजन
* पल्ला- 30 पायली किंवा 120 शेर, 120 शेरांचे अडीच मणाचे पक्के वजन
* पान- पावशेर
* पाभ- एक प्रकारचे माप
* पायली- चार शेरांचे माप
* पायली- 48 शेरांची खानदेशि एक पायली
* पिक्कल- 5320 सुरती रूपये भार वजन
* पिटके- अदपाव
* फरा/फरी- धान्य मोजन्याचे साधन
* बेताळामण- 1568 सुरती रुपयांचे एक माप
* भरा- धान्याचे एक माप
* भरो- चार खंडीचे कुडाळ प्रांतातिल एक माप
* भार- आठ हजार तोळे वजन
* मणखाण- सुमारे एक मण
* मणका- एक मणाचे माप
* मापटे- अर्धा शेर
* मापारी- धान्य ई. मोजन्याचे फरां नावाचे एक माप
* माष- पांच, आठ किंवा दहा रत्तीच वजन
* मासा- आठ गुंजांचे वजन
* मुटला- सहा शेराची गुळाची ठेप
* मूठ- मुठभर धान्य
* रत्तल/रतल- सुमारे 15 औसांचे म्हणजे 36 सुरती रूपयांइतके वजन
* रोवळा- एक माप
* लिक्षा- मोहरीच्या दाण्याच्या एक षोडशांश वजनाइतके परिमाण
* वाल- तिन गूंजाभर वजन
* वैताद- एक तृतयांश तोळा
* शणपो- भात मोजन्याची मोठी ओंजळ
* शिरिद- पावशेर
* शीग- धान्याचे माप भरले असता मापाच्या वर येणारी निमुळती रास
* शिगवर- अगदी शीग लोटून सपाट केलेले माप
* शेर- पदार्थ तोलावयाचे किंवा मापावयाचे एक प्रमाण
* साक- एक हाताची ओंजळ
* सामाशी- सहा मासे वजनाचे
* सोट- सुमारे 20 पायली धान्य भरून तोंड शिवलेले पोते